İlk nüfus sayımından günümüze değişen Türkiye

Cumhuriyet tarihinde ilk kez 1927'de gerçekleştirilen nüfus sayımından geçen yıla kadar nüfus 5 kat arttı. Bu dönemde kadın nüfusu 7 milyondan 40,3 milyona, erkek nüfusu da 6,6 milyondan 40,5 milyona yükseldi. Projeksiyonlara göre, nüfusun 2069 yılına kadar 107 milyon 664 bin 79'a ulaşması bekleniyor.

AA muhabirinin, 28 Ekim 1927'de gerçekleştirilen Türkiye Cumhuriyeti'nin ilk nüfus sayımının yıl dönümü nedeniyle Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) ve TÜBİTAK ULAKBİM'in belgelerinden yaptığı derlemeye göre, ilk çağlardan itibaren devletler veya topluluklar bazen asker niteliği taşıyan nüfusu ölçmek için bazen de ekonomik kaygılarla nüfus sayımına gitti.

Türk tarihinde nüfus sayımları ilk olarak Selçuklular ve İlhanlılar döneminde gerçekleştirilirken, Osmanlı İmparatorluğu'nda da sayım uygulaması sürdürüldü.

Osmanlı İmparatorluğu'nun kurulduğu yıldan itibaren çeşitli dönemlerde, kazanılan topraklardaki insan sayısı ile özelliklerinin, asker niteliği taşıyan kişi sayısının ve vergi kaynaklarının tespit edilmesi amacıyla nüfus sayımları yapıldı.

İmparatorluk döneminde modern nüfus sayımlarının öncüsü olma niteliğindeki ilk sayım II. Mahmut döneminde "1831 sayımı" olarak kayıtlara geçti. Söz konusu nüfus sayımı, bozulan vergi sisteminin yeniden düzenlenmesi, kaldırılan Yeniçeri Ocağı'nın ardından kurulan ordu için gerekli insan varlığının tespit edilebilmesi amaçlarıyla gerçekleştirildi. Söz konusu sayımda halk, bu kayıtlarda İslam ve reaya (Müslüman olmayan uyruklar) olmak üzere iki grupta ele alındı. Bazı yerlerde ise erkeklerin saç ve bıyıklarına ait özellikler esas alınarak, bıyıklı, ter bıyıklı, sarı veya kara sakallı ile kır ve aksakallı kategorilerinde sayımlar yapıldığı belirlendi.

Bu sayım sonucunda erkek sayısı 3 milyon 753 bin 643 olarak açıklandı. Kayıtlar, 1844, 1852, 1856, 1866, 1881-82 ve 1905 yıllarında bölgesel veya genel nüfus sayımlarıyla güncellendi.

Nüfus 90 yılda 5 kat arttı

Türkiye Cumhuriyeti'nin kuruluşundan 1965'e kadar ilgili otoriteler tarafından "nüfus artırıcı çoğalma politikası" izlenirken, bu tarihten sonra nüfus artışının sınırlandırılması yönünde politikalara geçildi. Son dönemde ise doğurganlık hızının giderek azalması nedeniyle nüfusun yenilenebilirliğinin korunması için politikalar uygulandı.

Cumhuriyet tarihinde ilk nüfus sayımı 28 Ekim 1927'de yapılırken, devam eden yıllarda her 5 senede bir nüfus sayımına gidildi. 2007 yılında "Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi"ne geçilmesiyle yıllık bazda verilerin toplanması sağlandı.

İlk sayımın yapıldığı 1927 yılında 13 milyon 554 bin kişi olarak tespit edilen toplam nüfus 2017 yılında 5 kat artışla 80 milyon 810 bin 525 kişiye çıktı. Söz konusu dönemde kadın nüfusu 7 milyondan 40,3 milyona, erkek nüfusu da 6,6 milyondan 40,5 milyona yükseldi.

Cumhuriyetin ilk yıllarında köy nüfusu şehirlilere göre yüksek iken göçler nedeniyle 1985 yılı itibarıyla şehirlerdeki kişi sayısı köy nüfusunu geçti. 1927'de 3,3 milyon kişi şehirde, 10,3 milyon kişi köyde yaşarken, geçen yıl itibarıyla il ve ilçelerde yaşayanların sayısı 74,8 milyon, belde ve köylerde yaşayanların sayısı da 6 milyon olarak tespit edildi.

Türkiye'de demografik değişiklikler

Demografik (nüfussal) yaşlılığı tespit etme kriterlerinden "medyan (ortanca) yaş", kaydın başladığı 1935 yılında 21,2 iken 2017 yılında 31,7'ye çıktı.

Nüfus başına bir kadının yaşamı boyunca dünyaya getirdiği ortalama çocuk sayısını ifade eden "toplam doğurganlık hızı" da kayıtların başladığı 1980 tarihinde 3,41 iken, geçen yıl 2,07 çocuk olarak gerçekleşti. Bu durum, doğurganlığın nüfusun yenilenme düzeyi olan 2,10'un altında kaldığını gösterdi. Aynı tarihler kıyaslandığında, bebek ölüm hızının da binde 126'dan binde 9,2'ye düştüğü görüldü.

Öte yandan 1975 yılında okuma yazma bilmeyenlerin sayısı 7,6 milyon iken, 2016'da bu rakam 2,5 milyona geriledi. 1980 yılında Türkiye'de işsiz sayısı 690 bin kişi, iş gücüne katılma oranı yüzde 62,9, işsizlik oranı yüzde 3,6 iken, Temmuz 2018 itibarıyla işsiz sayısı 3,5 milyon kişi, iş gücüne katılma oranı yüzde 54, işsizlik oranı da yüzde 12,9 oldu.

Gelecek yıllar için nüfus projeksiyonları

Demografik göstergelerdeki mevcut eğilimler devam ettiği takdirde, 2017 yılında 80 milyon 810 bin 525 kişi olan Türkiye nüfusunun, 2023 yılında 86 milyon 907 bin 367 kişiye çıkması, 2069 yılına kadar artarak 107 milyon 664 bin 79 kişiyle en yüksek değerine ulaşması, bu yıldan itibaren azalışa geçmesi ve 2080 yılında 107 milyon 100 bin 904 kişiye gerilemesi bekleniyor.

Projeksiyonlara göre, Türkiye'de doğuşta beklenen yaşam süresi artarken, nüfus yaşlanmaya devam edecek. Nüfusun yaş yapısının önemli bir göstergesi niteliğindeki ortanca yaşın 2080'de 45 olması öngörülüyor.