Lefkoşa Surlariçi’nin kentsel iç mekan kavramı ile değerlendirilmesi

KÜLTÜR SANAT

Yaşamın Odağındaki ‘MEKAN’…

Mekan en temel anlamıyla kişi ve/veya gurubun ‘yer’idir. Bir başka yaklaşımla mekan, kullanıcısının ilişkilerini, örgütsel gereksinimlerini ve bu ilişkilerin gerektirdiği donatı ve elemanları içinde barındırabildiği, fizikselin yanı sıra anlamsal boyutları da kapsayan bir hacimdir. Mekan kavramı, farklı disiplinlere göre çeşitli yaklaşımlarla ifade ve tanım bulmaktadır. Bu çeşitlilik yanı sıra, ‘mekan üç boyutu ile ölçülebilmekte ve bir gerçeklik olarak varlık göstermektedir’ şekli ile ifade edilerek objektif mekan tanımı; ‘mekan aynı anda ölçülemeyen boyutları ile varsayılabilir, duyularla kavranabilir ve sübjektif olarak gerçekte var veya yoktur’ şekli ile ifade edilerek ise sübjektif mekan tanımı da karşımıza çıkabilmektedir.

Açık alanların özellikli bir tanımı olan kentsel mekan, mimari mekanla doğrudan ilişkilidir. Bir başka değişle, kentsel mekan, mimari nesnelerin bir araya gelmesinden oluşan bir bütün olarak düşünülebilir. Bu bütünü oluşturan mimari nesneler doluluk, bu nesnelerin arasında kalan alanlar ise boşluk olarak tanımlanabilir. Bu yaklaşımla bakılarak ve tasarlanmış oldukları zaman, meydanlar, avlular, sokaklar v.b. gibi mekanlar olarak karşımıza çıkarlar. Kentsel doluluklar ve boşluklar arasındaki ilişki tanımlanmış aynı zamanda anlaşılır olduğunda, mekanla ilgili diğer ilişkilerin de başarı ile kurgulanabileceği muhakkaktır. Bu ilişkilerin iyi organize edilemediği durumlarda ise,  kayıp ve/veya kullanılamaz mekanlar karşımıza çıkabilmektedir.

Kentlerin ‘Kentsel İç Mekan’ Kavramı ile Tanışması…

İç mekan, özel ve yarı özel mekanları anlatmak için kullanılıp kapalılıkla özdeşleşirken;  dış mekan ise, kentsel ve toplumsal mekanı anlatmak için kullanılıp açıklıkla özdeşleştirilmektedir.

Kentsel dış mekan kavramına farklı disiplinler tarafından farklı tanımlar getirilmektedir. Bu farklılık, ilgili uzmanların çalışma alanları ve bakış açılarına göre değişebilmektedir. En temel anlamda kentsel dış mekanlar, özel yaşamın aksine toplu yaşamın tüm etkinliklerinin sürdüğü mekanlar olarak tanımlanabilir. Bu mekanlar her yaş, cins ve meslek grubuna haiz bireylerin yanı sıra engelli bireylerin de yararlanmasına açık, kentsel ağ içinde yer alan, özel yaşamın aksine toplu yaşamın tüm etkinliklerinin sürdüğü mekanlar olarak tanımlanabilir.

‘Kentsel iç mekan’ ise, herhangi bir kentsel alanın, sınırları içinde bulunup da yaşam alanı olarak daha özel ve içselleştirilmiş bir mekan olarak tanımlanabilir. ‘Kentsel iç mekan’la ilgili pek çok çalışma yapan, alanın duayeni Suzi Attiwill (2011), ‘Kentsel İç Mekan’ı şu şekilde tanımlar: “İnsanların var oldukları alanlar içinde gerçekleştirdikleri yaşama, çalışma, oyun oynama, satış, sergileme ve benzeri eylemlerin dış mekana taşmasıyla söz konusu aktivitelere ev sahipliği yapan geçici, deneysel ve deneyimsel alanlardır”.

‘Kentsel İç Mekan’ Yaklaşımı ile Tarihi Lefkoşa Surlariçi’ni Değerlendirmek

Birçok medeniyete ev sahipliği yapmış, uzun yıllardır adanın başkenti konumunda olan, değişen sosyo-ekonomik, fiziksel ve politik yapıların içinde bulunmasına rağmen günlük yaşamın her alanında güçlü kültürel çeşitliliğini korumaya çalışmış olan tarihi Lefkoşa Surlariçi, özellikle tarihe tanıklık etmiş yapıların tanımladığı pek çok ‘Kentsel İç Mekan’a sahiptir.

Lefkoşa Surlariçi, ‘Lefkoşa Master Planı’ kapsamında ‘Lefkoşa İmar Planı’ ekibi tarafından gerçekleştirilen ‘Surlariçi İyileştirme Projesi’ ve Birleşmiş Milletler Proje Servis Ofisi (UNOPS) tarafından  yapılan çalışmalar, kullanıcılarının bireysel ve gruplar halinde yeniden bünyesine almasına ivme kazandırmıştır. Giunta (2009), kentsel iç mekân kavramını kullanıcı etkisi ile oluşan ‘süreli kullanım’ olarak değerlendirmekte ve kentsel iç mekanları, ‘bedenler (sosyal bileşen: bireyler ve topluluklar), nesneler (cansız aktörler) ve mekanlar (yapısal sistemler)’dan oluşan çevresel bir sistem’ olarak karşımıza koymaktadır.

Bahsi edilen süreli kullanımlara ev sahipliği yapmış ve hala yapabilecek birçok kentsel mekana sahip olan tarihi kent Lefkoşa Surlariçi, bu gözle yeniden ele alınıp beden – nesne – mekan birlikteliği ile yeniden değerlendirilmelidir. Var olan bu mekanlar, sözü edilen değerlendirme ile tarihi kentte kullanımı özendirilen ve çekim noktası oluşabilecek mekanlara dönüşebilecek; bir başka değişle bu mekanlar gün yüzüne çıkacaklardır.

Lefkoşa kenti tarihi Surlariçi bölgesi için, söz konusu bakış açıları ile bugüne kadar pek çok etkinlik düzenlenmiştir. Hemen hemen tümünün de ortak amacı, Ada’da kültürel mirasımızın gözbebeklerinden biri olan Lefkoşa Surlariçi’nin kültürel sürekliliğine hizmettir. Lefkoşa kentinde son iki yıl içinde organizasyonuna ve atölye yürütücüsü olarak katkıda bulunmuş olduğum sempozyum ve atölye çalışmalarında Lefkoşa Surlariçi bahsi edilen anlamda ele alınmaya çalışılmıştır. Söz konusu organizasyonlar aşağıda anıldığı gibidir.

DAÜ Mimarlık Fakültesi çatısı altında faaliyet gösteren Konut Eğitim, Araştırma ve Danışma Merkezi’nin (KEDA-M) ev sahipliğini yapılan, IAPS’ın (International Association of People Environment Studies – Kültür ve Mekan Çalışma Ağı) ‘5. Uluslararası Sempozyum ve Atölye Çalışması’ başkent Lefkoşa’da gerçekleştirilmiştir. Sempozyum ve atölye çalışması, 28 – 31 Ekim 2015 tarihleri arasında, ‘SINIRLAR: Çatışma ve/ya da Potansiyel: Lefkoşa’yı Deneyimlemek – BORDERS: Conflict and/or Potential Experiencing Nicosia’ ismi ile Lefkoşa Bedesten’de düzenlenmiştir. İstanbul Teknik Üniversitesi, İç Mimarlık Bölümü, İç Mimari Tasarım Uluslararası Yüksek Lisans Programı – IMIAD’ın ev sahipliğinde, 01-11 Eylül 2016 tarihleri arasında, “Inhabiting Nicosia: Interior Strategies for the Public Realm” teması kapsamında Lefkoşa’da, X. IMIAD Workshop’u organize edilmiştir.

Yukarıda isimleri anılan etkinliklerde ve benzerlerinde, farklı disiplinlerden Surlariçi için çalışan kişi ve grupların ortak hedefi tarihi kent Lefkoşa Surlariçi ile farklı profildeki kullanıcıları buluşturmak, ve kentle bir iletişim kurmalarına olanak tanımaktır. Bu etkinliklerde de vurgulandığı üzere, tarihi kentin yaşayabilmesi için yapılacak birçok şeyin yanı sıra ‘Kentsel İç Mekan’ların beden– nesne – mekan ve zaman kavramı ile buluşmasını sağlamaktır. Bu mütevazi yaklaşımla, Surlariçi’ndeki kültürel ve mimari mirası kullanıcısıyla buluşturarak korunabilecek, hayat kalitesi artırılabilecek, yerleşmiş ve/veya yeni yerleşecek insanları cezbedebilecek, ekonomik aktiviteleri güçlendirebilecek ve sonuç olarak Lefkoşa’daki tarihi merkezin rolü bütünleşik olarak yeniden kurgulanabilecektir.

Son Söz

Birçok medeniyete ev sahipliği yapmış tarihi Surlariçi’ndeki ‘Kentsel İç Mekan’lar, kullanıcılarının ortak çıkar ve kullanımı için düzenlenmiş kentsel ‘özel mekanlar’, ‘yarı özel mekanlar’, ‘kamusal mekanlar’ ve ‘yarı kamusal mekanlar’, tasarımcılar tarafından ‘iç mekan tasarımı’ yaklaşımları ile ele alınıp, iç mimarlık ölçeğinde bulunması gereken hassasiyetler göz önünde bulundurularak tasarlanmalıdır.

Kaynakça:

Attiwill, S. (2011), “Urban and Interior: Techniques For An Urban Interiorist”, Urban Interior: Informal Explorations, Interventions and Occupations, (ed.) Rochus Urban Hinkel, Spurbuchverlag, Germany.

Cordan, Ö. & Çolak, Ş. (2014), “İç ve Dış Arasında Mekânsal ve Toplumsal Bir Karşılaşma Durumu Olarak “Kentsel İç Mekân” Mimarlik – 384, Türkiye.

Giunta, E. E. (2009), “Urban Interiors. Artificial Territories: Designing ‘Spatial Script’ for Relational Field”, Interior Territories: Exposing the Critical Interior, IDEA Journal, Brisbane, Australia.

Kuloğlu, N. (2013), “Boşluğun Devinimi: Mimari Mekandan Kentsel Mekana”, ICONARP International Journal of Architecture and Planning, Türkiye.

MACE, V. (2014), “Sensing The Urban Interior”, [in]arch International Conference, Indonesia.